Κατά καιρούς όλοι δυσκολευόμαστε να συγκεντρώσουμε την προσοχή μας και όλοι κάνουμε άσκοπες κινήσεις. Ένα παιδί που συνεχώς εκδηλώνει αυτόν το συνδυασμό συμπεριφορών είναι πολύ πιθανό να λάβει τη διάγνωση της Διαταραχής Ελλειμματικής προσοχής και Υπερκινητικότητας. Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ αποτελούν πρόκληση για την οικογένεια, τους εκπαιδευτικούς και τους συμμαθητές τους. Η αδυναμία να παραμείνουν συγκεντρωμένα και εστιασμένα στο έργο, η παρορμητική τους συμπεριφορά και οι νευρικές κινήσεις επηρεάζουν την ακαδημαϊκή πορεία και την αλληλεπίδραση με τους άλλους.
Τα συμπτώματα ΔΕΠ-Υ αφορούν σε δύο διαστάσεις, οι οποίες συχνά συνυπάρχουν:
Α) την ελλειμματική προσοχή
Β) την υπερκινητικότητα
Τα παιδιά λαμβάνουν διάγνωση ΔΕΠ-Υ σύμφωνα με τα κριτήρια του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου Ψυχικών Διαταραχών (Diagnostic and Statistical Manual IV –Text Revised- DSM-IV-TR, 2000) της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας. Το DSM IV ορίζει τη ΔΕΠ- Υ ως εξής:
Το βασικό γνώρισμα της Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας είναι ένα επίμονο πρότυπο απροσεξίας και/ή υπερκινητικότητας υψηλότερης συχνότητας και σοβαρότητας συγκριτικά με το πρότυπο που παρατηρείται σε άτομα αντιστοίχου αναπτυξιακού επιπέδου.
Για τη διάγνωση της ΔΕΠ-Υ , το παιδί να εκδηλώνει σταθερά έξι ή περισσότερα συμπτώματα είτε απροσεξίας είτε υπερκινητικότητας για μια περίοδο 6 μηνών μετά τα 5 έτη και πριν την ηλικία των 7 ετών (Heward, 2011).
Α. Έξι ή περισσότερα συμπτώματα ΔΙΑΣΠΑΣΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ :
- Συχνά αποτυγχάνει να προσέξει τις λεπτομέρειες ή κάνει λάθη απροσεξίας στη μελέτη, την εργασία ή άλλες δραστηριότητες.
- Συχνά δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή του σε έργα ή δραστηριότητες παιχνιδιού.
- Συχνά δείχνει να μην ακούει, όταν του μιλούν.
- Συχνά δεν ακολουθεί οδηγίες και αποτυγχάνει να ολοκληρώσει τη μελέτη, τις δουλειές ή καθήκοντα στο χώρο της εργασίας (όχι λόγω εναντιωματικής συμπεριφοράς ή αποτυχίας κατανόησης οδηγιών).
- Συχνά δυσκολεύεται να οργανώσει έργα και δραστηριότητες.
- Συχνά αποφεύγει, απεχθάνεται ή είναι απρόθυμο να εμπλακεί σε έργα που απαιτούν παρατεταμένη πνευματική προσπάθεια (όπως η μελέτη στο σπίτι).
- Συχνά χάνει πράγματα απαραίτητα για έργα ή δραστηριότητες (πχ. μολύβια).
- Συχνά διασπάται εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα.
- Συχνά είναι απρόσεκτο σε καθημερινές δραστηριότητες.
Β. Έξι ή περισσότερα συμπτώματα ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ
- Συχνά κουνά νευρικά τα χέρια ή τα πόδια ή στριφογυρίζει στη θέση του.
- Συχνά σηκώνεται από τη θέση του στην τάξη ή σε άλλες περιστάσεις που αναμένεται να παραμείνει καθιστό.
- Συχνά τρέχει ή σκαρφαλώνει με τρόπο που είναι υπερβολικός σε περιστάσεις που τέτοιες συμπεριφορές δεν ταιριάζουν.
- Συχνά δυσκολεύεται να παίξει ή να εμπλακεί ήσυχα σε δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου.
- Συχνά βρίσκεται σε συνεχή κίνηση ή μοιάζει «να κινείται με μοτεράκι».
- Συχνά μιλά υπερβολικά.
- Συχνά απαντά απερίσκεπτα, πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση.
- Συχνά δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του.
- Συχνά διακόπτει ή ενοχλεί τους άλλους (παρεμβαίνει σε συζητήσεις ή παιχνίδια).
Τα συμπτώματα θα πρέπει να είναι παρόντα τουλάχιστον σε δύο ή περισσότερα πλαίσια, για παράδειγμα στο σπίτι και στο σχολείο και θα πρέπει οι δάσκαλοι να έχουν επισημάνει τις ανησυχίες στους γονείς για την κοινωνική και ακαδημαϊκή πορεία του παιδιού.
Τα αίτια της ΔΕΠ-Υ δεν είναι πλήρως χαρτογραφημένα. Σημαντικά στοιχεία δείχνουν ότι οι γενετικοί παράγοντες μπορεί να αυξάνουν τις πιθανότητες διάγνωσης. Οι γενετικοί παράγοντες συνδέονται με συγκεκριμένους παράγοντες επικινδυνότητας και στη συνέχεια οι περιβαλλοντικές επιρροές, οι εμπειρίες της ζωής, καθορίζουν αν ένα άτομο θα διαγνωστεί με ΔΕΠ-Υ (Heward,2011).
Φυσικά αυτά τα παιδιά χρειάζονται έγκαιρη παρέμβαση προκειμένου να αξιοποιήσουν τις δυνατότητές τους, να τιθασεύσουν τη συμπεριφορά τους και να ανθίσουν, προτού οι επαναλαμβανόμενες αποτυχίες δημιουργήσουν αισθήματα προσωπικής απογοήτευσης και ματαίωσης. Πιο συγκεκριμένα οι επιστημονικά τεκμηριωμένες παρεμβάσεις για ΔΕΠ-Υ στηρίζονται στη ενίσχυση των θετικών συμπεριφορών, την τροποποίηση εργασιών για προαγωγή της επιτυχίας και κυρίως για τη συστηματική διδασκαλία αυτοελέγχου και αυτοεπιτήρησης τόσο στο σχολείο όσο και στο σπίτι. Έρευνες δείχνουν ότι πολλά παιδιά με ΔΕΠ-Υ μπορούν να μάθουν να ακολουθούν κανόνες και να περιγράφουν τη συμπεριφορά τους, με την προϋπόθεση ότι δέχονται σαφείς οδηγίες και σταθερή ενίσχυση (Heward,2011) .
Βιβλιογραφική Αναφορά
Heward, W. L. (2011). Παιδιά με ειδικές ανάγκες. Μία εισαγωγή στην Ειδική Εκπαίδευση (μτφ. Χ. Λυμπεροπούλου). Αθήνα: Τόπος. (έτος έκδοσης πρωτοτύπου 2009).
